Ongestoord het licht aan

Door: André Canrinus

Wat is er nu weer aan de hand? Alles is nu toch wel een keer geregeld? De CE-markering is al bijna 20 jaar van kracht. Dus iedereen weet hier toch van? Helaas is dit nog steeds niet het geval. Regelmatig komen mensen bij mij op bezoek met de vraag: "Wat betekent de CE-keuring?" Deze vraag wordt vaak gesteld door onder andere verlichtingsbedrijven. In juni 2015 heeft Agentschap Telecom (AT) met onder meer de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) een onderzoek gedaan aan 35 ledlampen, en geen van allen voldeden ze aan de wettelijke verplichtingen. Da's toch vreemd.

CE-markering
Met het plaatsen van de CE-markering op een armatuur verklaart de leverancier dat deze samenstelling van componenten voldoet aan de van toepassing zijnde richtlijnen (EMC, LvD, RED, RoHS, enzovoort). Ondanks dat er CE-gemarkeerde componenten zijn toegepast in de armatuur moet de samenstelling opnieuw of gedeeltelijk worden getoetst op onder andere de elektrische veiligheid en EMC. EMC staat voor Elektro Magnetische Compatibiliteit of populair vertaald: je mag niet storen of gestoord worden. Bij (gedeeltelijke) zelfbouw moet er altijd worden gemeten volgens de diverse richtlijnen en de bijbehorende normen.

Waarom dan toch testen?
Ondanks de CE-markering op alle gebruikte componenten geeft het geen garantie dat het samenstel op gebied van de elektrische veiligheid en EMC wel voldoet. De meest voorkomende 'fouten' hebben te maken met de veiligheidsaarde en het overschrijden van de emissie-limieten bij EMC. Bij EMC wordt dit vaak onderschat, hierbij speelt de ligging van de interne kabels in de armatuur vaak een rol of het plaatsten van  meer led-drivers in één armatuur. De led-driver wordt individueel getest op zijn EMC-eigenschappen en die vallen meestal net binnen de limieten. Bij gebruik van meer led-drivers worden de emissielimieten vaak overschreden.

Radiostoringen en gevolgen
Door de toepassing van elektronische voorschakelapparaten zijn de ongewenste frequenties die dit soort onderdelen opwekken de laatste jaren toegenomen tot ver boven de 30 MHz. Mede door de energiezuinige technieken, waardoor de warmte-ontwikkeling in deze elektronica tot een minimum is beperkt, zijn de intern gegenereerde frequenties en hun harmonischen helaas tot bijna 200 MHz te meten. Steeds vaker komen er klachten binnen over de ontvangst van de DAB+ of FM-radio die wordt verstoord door de ledverlichting. Wie en wat is daar nu de oorzaak van? Wordt er een oude en 'slechte' radio gebruikt? Is de interne antenne of de telescoop-antenne niet ver genoeg uitgeschoven? Of zendt de verlichting te veel radiosignalen uit?

Discussie
In de praktijk wordt er slechts één armatuur getest op zijn EMC-gedrag, er worden geen eisen gesteld aan de hele installatie. Bij een complete installatie kunnen de emissielimieten worden overschreden. In het NEC- EMC overleg is een discussie gaande of dit niet moet veranderen en dat je misschien per oppervlakte kunt voorspellen hoeveel lichtpunten er zijn en dat per lichtpunt je een aantal dB onder de limiet moet blijven. 

Meer overlast
Toch wil ik deze dialoog verder voortzetten en zien dat er fabrikanten komen die ervoor zorgen dat de uitgezonden emissies niet zoals nu net 1 dB onder de limiet zitten, maar ruim onder de limiet. Misschien wel 10 dB eronder. Technisch is dit mogelijk, maar prijstechnisch wordt dit een uitdaging. Maar we zijn toch niet alleen de goedkope spullen aan het maken die net onder de EMC-limiet zitten? Dit is helaas wel de tendens die ik in mijn eigen EMC-lab zie. Ik denk dat er veel klanten zijn die graag 'radiostille' EMC-verlichting willen hebben, kijk alleen maar eens in winkels met antidiefstal-poortjes. Deze beveiligingsinstallaties ondervinden veel last van de moderne verlichting die op hun frequentie storing veroorzaken en het dievengilde een voordeel opleveren. Maar ook voor alle andere klanten van universiteiten, ontwikkelcentra, tot ziekenhuizen met zeer gevoelige apparatuur is de 'EMC-stille' armatuur een extra goed verkoopargument, toch?

Elektrische veiligheid
Zoals eerder gezegd, is vooral de veiligheidsaarde nog één van de meest voorkomende fouten die worden gemaakt bij metalen armaturen. Ook het begrip veiligheidsaarde is vaak een uitdaging: welke delen moeten wel of niet worden geaard? Vooral de mooie harde coatings zijn hiervan de oorzaak. Een tandring die vaak wordt gebruikt om door de verf 'te prikken' is vaak niet 'scherp' genoeg of de speciaal gemaakte 'aardlippen' zijn meegecoat. Vaak is het makkelijk op te lossen, maar het kan wel tot zeer gevaarlijke situaties leiden als dit NIET wordt opgelost.

Hoe nu verder?
Verder gaan op het gebied van de elektrische veiligheid kan zeer eenvoudig, door alle personen in de keten van de productie, maar ook van de ontwerpafdeling, op een aantal elektrische aspecten te trainen. Hierdoor gaat het ook leven binnen de organisatie en kunnen eventuele tekortkomingen vroegtijdig aan het licht komen. Het aantal elektronische producten per m2 neemt toe. De mogelijkheden op draadloos gebied nemen ook toe. Wat betekent dit voor de onderlinge verdraagzaamheid, oftewel EMC? Ik denk dat we de komende jaren echt aan de slag moeten. Duidelijk is dat de gebruikte radio's veel beter moeten worden ontworpen, waardoor alleen de gewenste signalen worden ontvangen en de rest van deze radiosignalen worden geblokkeerd (bandpass filter). De storingen boven de 30 MHz zullen toenemen, daar moet tijdens het ontwerp aandacht worden besteed. Het kan toch niet zo zijn dat de verlichting uit moet om ongestoord naar de radio te kunnen luisteren? Of draadloos ook altijd feilloos is, is een onderwerp wat steeds belangrijker gaat worden. Jaren geleden heb ik dit al eens op een symposium vermeld, maar ik vrees dat we nu erg dichtbij een 'overbevolking' van de radio komen.

Zelf onderzoeken
Ze zijn bijna niet meer te koop, maar op sommige sites of winkels kun je nog een portable AM/FM- radio kopen. Hiermee kun je heel eenvoudig een kleine controle uitvoeren. Plaats je radio op 1 m afstand van de lamp en stem hem af op een FM omroepstation. Wordt de ontvangst van een FM-station verstoord op het moment dat je een verlichtingsarmatuur aandoet, dan is de kans dat je dit in de praktijk gaat merken groot, waardoor je klachten kunt krijgen. Goed oplettende lezers die iets meer weten van EMC zullen 1 m een vreemde afstand vinden; men is gewend om te testen op 3 m afstand. De vraag is of de 3 of 10 m nog wel meetafstand wel genoeg bescherming bieden in de praktijk.

Je eigen EMC-lab
Omdat de EMC meet- en test- apparatuur steeds voordeliger is geworden, is de zelfredzaamheid van de producent, importeur of distributeur ook dichterbij gekomen. De emissienorm voor verlichting, EN55015, is voorzien van een speciale meetopstelling om op een eenvoudige manier goed te meten. Een grote en dure kooi van Faraday is niet meer nodig. Met een paar staalplaten en twee tafels kun je een eigen EMC-lab bouwen om de emissie van 0,15 - 300 MHz in kaart te brengen en een eigen controle uit te voeren voor de CE met zelfbouw- of inkoopspullen. Er zijn speciale EMC-trainingen beschikbaar die meer inzicht geven op dit gebied en waarbij je zelf ook leert meten met vele EMC tips en tricks www.canco.nl.

Voor meer informatie over [inst]ALLICHT magazine klik hier.